-
-
ul. Franciszkańska 3, Kraków
ul. Franciszkańska 3, Kraków
Początki Duszpasterstwa Rodzin w Archidiecezji Krakowskiej nie miały charakteru zinstytucjonalizowanego. Wiązały się z aktywnością Żywego Różańca Dziewcząt (ŻRD), w ramach którego odbywały się spotkania dla młodzieży. Duszpasterstwo rodzin skupiało się na przygotowaniu do sakramentu małżeństwa (przygotowania bliższego, nie zaś bezpośredniego; choć wówczas – przed publikacją Familiaris consortio taka nomenklatura nie była jeszcze stosowana), a pierwsza tego typu inicjatywa została podjęta w miejscowości Pewel Mała w 1949 r. Wzorowana była na ona podobnej propozycji z Archidiecezji Gnieźnieńskiej, w której już od 1934 r. znana była taka forma przygotowania do sakramentu małżeństwa prowadzonego przez Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej (Gasidło 1988, 56-57).
Karol Wojtyła jako młody kapłan, początkowo wikary w Niegowici (1948-1949), a następnie w Bazylice św. Floriana w Krakowie, żywo zainteresował się tematyką małżeńską i rodzinną. Jak podaje Kalendarium jego życia (Boniecki 1983, 112) w 1950 r. zorganizował po raz pierwszy kurs dla narzeczonych, co było całkowitym novum jak na owe czasy, gdyż skierowany był do par narzeczeńskich, nie zaś młodzieży w ogóle i nie odbywał się w ramach Żywego Różańca Dziewcząt. W spotkaniu udział wzięły przede wszystkim pary studenckie, m. in. z Politechniki Krakowskiej. I w taki oddolny sposób tworzyły się zalążki duszpasterstwa rodzin, które z czasem przybrało formę bardziej sformalizowaną. Nowatorstwem kursów organizowanych przez Karola Wojtyłę u św. Floriana były dwa elementy: po pierwsze związane było one z konkretną parafią, stanowiąc element duszpasterstwa parafialnego, a nie jak dotychczas – z ośrodkami pozaparafialnymi. Po drugie – stanowiło element przygotowania bezpośredniego – rozumianego jako przygotowania dla konkretnych par narzeczeńskich.
Powiązanie duszpasterstwa dla narzeczonych ze strukturami parafialnymi okazało się bardzo ważne z punktu widzenia nieodległych zmian. W 1953 r. władze komunistyczne rozwiązały wszystkie organizacje młodzieżowe w Polsce. Dotknęło to również parafialne koła ŻRD, a tym samym przestały istnieć te struktury, które dotychczas odpowiadały za przygotowanie do małżeństwa. Stąd w sposób naturalny przygotowanie to musiało zostać związane z parafiami. Działania Karola Wojtyły podjęte w parafii św. Floriana stanowiły zatem krok, na którym wzorować mogły się inne duszpasterstwa parafialne.
Lata 1953-56 były trudne dla Archidiecezji Krakowskiej. Toczył się wówczas tzw. proces księży kurii krakowskiej (Dzieje.pl 2023), którzy bezpodstawnie oskarżeni zostali o działalność szpiegowską na rzecz Stanów Zjednoczonych. W konsekwencji tych wydarzeń ówczesna głowa lokalnego Kościoła – abp E. Baziak – został internowany. Duszpasterstwo rodzin w tym czasie, dotychczas realizowane w ramach Duszpasterstwa Kobiet, przestało istnieć (Gasidło 1988, 58).
W 1957 r. powołano do życia Wydział Duszpasterstwa Kurii Metropolitalnej, na czele z ks. S. Czartoryskim. Ważną częścią aktywności tej komórki było zaangażowanie osób świeckich, którzy odwiedzali różne parafie na terenie całej diecezji i prowadzili prelekcje dla młodzieży, narzeczonych i małżeństw. Łącznie w latach 1950-53 oraz 1957-60 kursy przygotowawcze do sakramentu małżeństwa odbyły się w 49 parafiach. Prelegenci tworzyli zespoły, a wśród nich obecne były takie osoby jak Jerzy Ciesielski (obecnie Sługa Boży), Helena Świeżawska, czy Wanda Półtawska. Jednak represje z jakimi spotkali się w roku 1960 ze strony władz świeckich (m.in. przesłuchania) wpłynęły negatywnie na liczebność tych zespołów (Gasidło 1988, 59).
Dużą dynamikę działaniom z zakresu duszpasterstwa rodzin nadał w diecezji Karol Wojtyła w momencie gdy wybrany został metropolitą krakowskim. Jego decyzje zmierzały w kierunku koordynacji różnych, punktowych nieraz przedsięwzięć, by nie miały one wyłącznie charakteru pojedynczych, nie powiązanych ze sobą dzieł. Jedną z pierwszych inicjatyw nowego metropolity było powołanie w 1964 r. instruktorki poradnictwa rodzinnego – p. Stanisławy Kowal, wskazanej przez instruktorkę krajową – Teresę Strzembosz. Zadaniem instruktorki diecezjalnej było wzięcie odpowiedzialności za poradnictwo na poziomie ogólnodiecezjalnym. Stanisława Kowal aktywnie podjęła się swojej misji, m. in. przekazywała wiedzę z zakresu regulacji poczęć osobom, które kształciły się na nowe doradczynie, organizowała szkolenia i zebrania dla doradców (Gasidło 1988, 59-60).
Ważnym momentem był rok 1968, w którym powołany został do życia Wydział Duszpasterstwa Rodzin, a któremu przypisane zostały zadania związane ze wsparciem narzeczonych, małżeństw i rodzin. Wówczas uwidoczniła się istotna rola Wandy Półtawskiej, której kard. Karol Wojtyła zlecił przygotowanie koncepcji duszpasterstwa rodzin w diecezji, ze szczególnym zwróceniem uwagi na przygotowanie do sakramentu małżeństwa, w zakresie przygotowania odpowiedniej kadry spośród osób świeckich, a także samych materiałów, z których mogliby korzystać przygotowujący się do ślubu. Należy mieć na uwadze, iż był to w Kościele Powszechnym bardzo dynamiczny czas – okres tuż po zakończeniu Soboru Watykańskiego II i tuż po ukazaniu się encykliki Humanae vitae.
Ważną rolę w tworzeniu podstaw duszpasterstwa rodzin w Archidiecezji Krakowskiej miały inicjatywy, w które zaangażowana była Wanda Półtawska. Wśród nich na pierwszym miejscu wskazać należy Instytut Rodziny, na czele którego od samego stanęła. Instytut stanowił narzędzie formacji intelektualnej pracowników duszpasterstwa rodzin, a także przestrzeń integracji katolickiego środowiska intelektualistów, którym na sercu leżało dobro małżeństwa i rodziny. Metropolita Krakowski dostrzegł potrzebę stworzenia systemu kształcenia osób zaangażowanych w posługę małżeństwom i rodzinom, zarówno jeśli chodzi o osoby duchowne jak i świeckie. Choć oficjalnie powołany do życia w 1969 r., to pierwsze zajęcia dydaktyczne odbyły się już rok wcześniej (Gasidło 1988, 69). Instytutowi Rodziny od momentu jego powstania przyświecały trzy główne cele (Gasidło 1988, 71-79):
– teoretyczno-naukowy, związany z pogłębianiem wiedzy o małżeństwie i rodzinie z zakresu teologii, psychologii, socjologii, seksuologii,
– dydaktyczny, realizujący się poprzez kształcenie kadr dla duszpasterstwa rodzin oraz opracowywanie programów i materiałów dla narzeczonych,
– realizacji Instrukcji Episkopatu Polski dotyczącej przygotowania do małżeństwa.
Ten ostatni realizowany był poprzez organizację katechizacji dla narzeczonych w ramach przygotowania bezpośredniego do małżeństwa, a także przygotowywanie materiałów duszpasterskich. W działania te zaangażowane były liczne osoby duchowne jak i świeckie, wśród których wymienić należy ks. Juliana Turowicza, Wandę Półtawską, Teresę Kramarek, czy ks. H. Piszkalskiego.
Instytut Rodziny posiadał bardzo dużą renomę i rozpoznawalność w ogólnopolskich strukturach duszpasterstwa w Polsce, do czego niewątpliwie przyczyniła się osobowość i pozycja Metropolity Krakowskiego, który wraz z Wandą Półtawską, stanowili twarze tej Instytucji. Skutkiem tego w następnych latach podejmowane były starania o rozszerzenie jego działalności na inne diecezje. I tak w roku akademickim 1977/78 powołano do życia filię Instytutu Rodziny w Rzeszowie (pod nazwą Instytutu Pastoralnego), o którego powstanie zabiegał bp Ignacy Tokarczuk (późniejszy arcybiskup metropolita przemyski). Analogiczna do rzeszowskiej filia istniała również w diecezji sandomierskiej (okres 1979-81) (Gasidło 1988, 79).
Archidiecezja Krakowska w czasach pasterzowania Karola Wojtyły stanowiła swoisty poligon dla działań z zakresu duszpasterstwa narzeczonych, małżeństw i rodzin, które jak na ówczesne czasy były pionierskie. Bez wątpienia intelektualna praca Karola Wojtyły z czasów „krakowskich” znalazła swoje odzwierciedlenie w jego późniejszej pracy i publikacjach jako Biskupa Rzymu. Nie ulega również wątpliwości, że rozwiązania duszpasterskie, które w skali lokalnej wdrażane były w Archidiecezji Krakowskiej, w późniejszych latach znalazły przełożenie w wytycznych duszpasterskich dla całego Kościoła powszechnego. Wyraźnie widać to na przykładzie adhortacji Familiaris consortio. Etapy przygotowania do sakramentu małżeństwa, zwłaszcza przygotowania bezpośredniego, nim zapisane zostały w tym dokumencie, już w latach 70. XX wieku realizowane były przez Karola Wojtyłę jako metropolitę krakowskiego.
Literatura:
[1] Gasidło W., 1988, Kościół krakowski w służbie rodzinie w latach pasterzowania Karola Wojtyły, [w:] T. Pieronek, R. Zawadzki (red.), Karol Wojtyła jako Biskup Krakowski, Wydawnictwo św. Stanisława, Kraków.
[2] Boniecki A. (red.), 1983, Kalendarium życia Karola Wojtyły, Wydawnictwo Znak, Kraków.
